Tarih: 26/05/2009 19:45
BALUN NEDİR-1 ?
Amatör telsiz cihazının iletişim hattı ile anten arasında kullanılan bir aparattır.
BALanced to UNbalanced (Belınsıd tu Anbılınsıd) (dengeliden dengesize), kelimelerinden alıntı yapılarak BALUN şeklinde türetilmiştir. "Belın" olarak telaffuz edilir.
Balunlar, işlem görecek frekansa göre imal edilmiş silindir veya çember şeklindeki ferit nüve üzerine, yuvarlak kesitli tek yada çok damarlı kablo ile çeşitli sarımlar uygulanarak imal edilir.
İletişim hattı (transmisyon line= trenzmişın layn); verici radyo frekans güç çıkışı empedansına paralel olarak amatör telsiz cihazlarında genellikle 50 ohm olarak kullanılan frekans gönderme ve alma kablosu olarak tanımlanabilir.
Anten; iletişim hattı veya balun sonrasında yer alan, buradan gelen elektromanyetik dalgaları bulunduğu ortama yayan, bulunduğu ortamdaki elektromanyetik dalgaları toplayıp, balun veya iletişim hattı yoluyla alıcıya ileten alet ya da aparat’a denir.
Genel anlamda BALUN :
1-) Dengesiz bir elektronik iletişim hattındaki akımı dengeli akıma çeviren aynı zamanda tersini yapan,
2-) İletişim hattı empedansını (omajını) aynı veya daha yüksek empedansa dönüştüren,
3-) Filtre işlemi yapan
Bir aparattır.
Bir nevi bobin olarak görülebilir, ancak sadece bobin olarak adlandırılması yanlış olur.
1-) Dengeli (Balanced) ve dengesiz (Unbalanced) kavramları ve işlevi:
DENGELİ : Elektrik ve elektronikte, kollektör, jeneratör veya AC/DC adaptörlerden, nötr ve faz ya da artı ve sıfır olarak alınan gerilim dengeli olarak adlandırılır. Evlerimizde kullandığımız birçok cihaz 220V AC ile nötr ve faz uygulanarak yani dengeli gerilim ile çalışır. Bazı elektronik cihazlar ise çeşitli DC gerilimlerde yine dengeli olarak çalışır.
Radyo frekans güç çıkışı (RF output power) dengeli (Balanced modulation) olan yani topraklanması gerekmeyen genellikle taşınabilir (mobil) cihazlar için dengeli olarak işlem gören akım (current) balunu kullanılır. Bu tür telsiz cihazlarının radyo frekans güç çıkışı dengeli ve antenin işlem görmesi de aynı şekildedir.
DENGESİZ : Elektrik ve elektronikte faz’ın karşılığı veya tamamlayıcısı nötr yerine toprak (ground) ile devrenin tamamlanması dengesiz bir işlemdir. Nitekim, bir elektrikli süpürge faz ve nötr ile çalışırken (dengeli), faz ve toprak hattı ile de ama dengesiz da olarak çalıştırılabilir, ancak dengesiz çalıştırmanın riskleri mevcuttur.
Radyo frekans güç çıkışı dengesiz (Unbalanced modulation) olan, topraklanması için özellikle vidası bulunan, genellikle sabit masa (base) kullanımlı cihazlara toprak hattına bağlandığında, gönderilen elektro manyetik dalgalar dengesiz hale gelmektedir. Antenler ise dengeli (artı-eksi) şeklinde işlev görmektedir. Bu durumda vericiden gönderilen dengesiz elektromanyetik dalgaların dengeli hale dönüştürülüp antenden sağlıklı bir şekilde yayılabilmesi için dengesiz-dengeli olarak işlev gören balun kullanılması gereklidir. Dinleme durumunda ise ters işlem geçerlidir.
2-) Empedans Uyumu :
Teknik özelliklerinde de yazdığı gibi, hemen hemen bütün amatör telsiz cihazları, radyo frekans güç çıkış empedansı 50 ohm olarak üretilmektedir. Bu durama paralel olarak frekans güç çıkışlarında iletişim hattında da 50 ohm eş eksenli (coaxial) kablo kullanılır.
Günümüzde yüzlerce çeşit anten kullanılmakta ve çeşidine göre de antenlerin empedansı değişmektedir. Sabit (50 ohm) empedanslı ileşim hattı ile daha yüksek empedanslı antenler arasındaki uyumunu sağlamak için uygun balun seçimi yapılmalı ve kullanılmalıdır.
Örneğin, topraklaması yapılmış bir vericinin gönderdiği elektromanyetik dalgaların 100 ohm empedanslı bir loop antenden sağlıklı bir şekilde yayılabilmesi için, dengeli-dengesiz ve 1:2 balun kullanılması uygun olur.
3-) Filtre işlevi :
Her ne kadar telsiz cihazının çalıştığı bir frekans ve tuner katında frekanslarla ilgili seçicilik konusunda elektronik devresi var ise de, antenden istenmeyen başka frekanslarda elektromanyetik dalga gelmesinin engellenmesi ancak balun’un bobin özelliklerinden yararlanılarak frekans filtresi işlevini yerine getirmesiyle mümkündür.
Ramazan KURTÇU
TA3DP
Linkback: https://www.radyoamatorleri.com/index.php?topic=252.0